Гісторыя
Гісторыя раёна
Столінскі раён утвораны 15 студзеня 1940 года і размешчаны на паўднёвым усходзе Брэсцкай вобласці. Раён адносіцца да ліку самых паўднёвых раёнаў Брэстчыны. На поўначы раён мяжуе з Лунінецкім, на захадзе – з Пінскім раёнамі Брэсцкай вобласці, на ўсходзе – з Жыткавіцкім раёнам Гомельскай вобласці. На поўдні нашымі суседзямі з'яўляюцца Зарэчненскі, Дубровіцкі і Ракітнаўскі раёны Ровенскай вобласці Украіны. Паўднёвая мяжа раёна супадае з дзяржаўнай мяжой Рэспублікі Беларусь.
Горад Столін-цэнтр раёна. Размешчаны на ўзнёслай тэрасе ўздоўж невялікай рэчкі Капанец да яе ўпадзення ў раку Гарынь (прыток Прыпяці). Столін знаходзіцца за 245 км на ўсход ад абласнога цэнтра Брэст.
Навукоўцы-археолагі валодаюць дадзенымі, згодна з якімі тэрыторыя раёна была заселеная ўжо ў 5 – 3-м тысячагоддзі да нашай эры. Першыя пісьмовыя згадкі пра горад Столін датуюцца 1555 годам ("пісцовая кніга Пінскага і Клецкага княстваў", дзе горад як сяло Стольна згадваецца ў сувязі з правядзеннем валочных вымярэнняў).
Аб паходжанні назвы горада існуе некалькі легенд. Вось некаторыя з іх:
1. Калісьці, на месцы знаходжання горада існавала вялікае возера, у якім вылавілі аднойчы 100 Ліней. Адсюль і пайшла назва горада-Столін.
2. Па рацэ Гарынь размяшчалася 7 гарадкоў, у якіх княжыла 12 братоў. Іх месца сходу (пасяджэння, нарады), то ёсць стол, за якім збіраліся браты – княжычы, знаходзіўся на месцы сучаснага Століна, адсюль і пайшла назва горада.
3. Месца старажытнага горада знаходзілася на левым беразе р. Копанец, у раёне сучаснага хлебазавода. У перакладзе з старажытнаіндыйскай мовы гэтае слова пазначае ўзвышэнне, земляны насып. А так як старажытны горад размяшчаўся на высокім абрывістым беразе ракі, то гэта магло абумовіць паходжанне назвы горада.
У 12-13 стагоддзях тэрыторыя сучаснага раёна ўваходзіла ў склад Пінскага, Тураўскага і Дубровіцкага княстваў, якія ў сярэдзіне 14 стагоддзя ўвайшлі ў склад Вялікага Княства Літоўскага.
У Вялікім Княстве Літоўскім раён знаходзіўся ў складзе Берасцейскага ваяводства і з'яўляўся дзяржаўным уладаннем.
1100 г.-першая дакументальная згадка пра Г. Д-гарадок.
1448 г. - першая дакументальная згадка пра В. Гарадная.
1452 г. - першая дакументальная згадка пра д. Рэмель.
1503 г. - першая дакументальная згадка пра вёскі Асавая, Дубай, Стахава, Плотніца, Відзібор.
1508 г. - першая дакументальная згадка пра В. Беражное.
У 1527 годзе крымскія татары спалілі Д. Гарадная, а частка яе жыхароў павялі ў няволю.
У 1551 годзе польскі кароль Жыгімонт II падарыў Мікалаю Радзівілу на вечнае валоданне г. Давыд-Гарадок разам з некалькімі вёскамі. Пачынаецца амаль 400-гадовая гаспадарка магнацкага роду Радзівілаў на значнай частцы тэрыторыі сучаснай Століншчыны.
У 1648-1649 гг.раён стаў арэнай жорсткай барацьбы паміж украінскімі казакамі, якія далучыліся да іх паўстанцамі з ліку мясцовых сялян, мяшчан і дробнай шляхты і войскамі Вялікага Княства Літоўскага.
У перыяд руска – польскай вайны 1654-1667 гг. (верасень 1655 г.) атрад рускіх войскаў, узначаленых князем Волконской, разбіў у ваколіцах Століна польска-літоўскія войскі, і некаторы перыяд утрымліваў мястэчка. З 1792 г.Столін – цэнтр Запінскага павета Брэсцкага ваяводства. Пасля 2-га падзелу Рэчы Паспалітай у 1793 г.раён увайшоў у склад Расіі. З 1795 г.Столін – цэнтр воласці Пінскага павета Мінскай губерні. У красавіку 1883 года на тэрыторыі раёна пачалося будаўніцтва ўчастка чыгункі Лунінец – роўна.
У 1816 г.у Століне была адкрыта першая на Беларусі школа ўзаемнага навучання, у якой выкладаліся асновы аграноміі, а ў 1863 г. – Земскае народнае вучылішча.
У 1885 г. паблізу Століна, у маёнтку князёў Радзівілаў закладзены пейзажны парк" Манькавічы " плошчай 50 га. (захаваліся 24 га). З 27 снежня 1963 года парк абвешчаны помнікам прыроды рэспубліканскага значэння.
На 1886 г.у Століне налічваўся 121 двор, пражывалі 815 чалавек, дзейнічалі царква, сінагога, 4 яўрэйскія малітоўныя дамы, капліца, валасное ўпраўленне, Земскае народнае вучылішча, конная паштовая станцыя, вінакурны і чайны заводы, карчма, 20 крам. Насельніцтва займалася земляробствам і жывёлагадоўляй, рыбнай лоўляй, сплавам лесу. Паводле перапісу ў 1897 г.у Століне было 250 двароў, 3,3 тыс. жыхароў. У пачатку 20 ст. – 471 двор, каля 4,7 тыс. жыхароў. Працавалі Земскае народнае вучылішча, царква, сінагога, валасное ўпраўленне, паштова-тэлеграфнае аддзяленне, вінакурны і смалакураны заводы, мноства крам, 2 малітоўных дома.
У лістападзе 1917 г.у раёне была ўсталяваная савецкая ўлада. З лютага 1918 г.па студзень 1919 г. раён быў акупаваны германскімі войскамі, супраць якіх разгарнуўся партызанскі рух.
У выніку гістарычных абставін у 1921-1939 гг.раён знаходзіўся ў складзе Польшчы. Спачатку раён на непрацяглы час увайшоў у склад гміны Лунінецкага павета Палескага ваяводства, а з 6 снежня 1922 г.быў утвораны Столінскі павет Палескага ваяводства. Паводле польскага перапісу, які быў праведзены 30 верасня 1921 г. Столін-вялікае і шматлікае мястэчка, у якім налічвалася каля 500 дамоў і 4 763 жыхароў.
У верасні 1939 года Столінскі раён увайшоў у склад БССР. У той час у раёне было 4 лесазаводы, 2 цагляныя заводы, дзейнічала мэблевая фабрыка. Было створана 10 калгасаў і 2 МТС. У 1939 г.у Століне пражывалі 8 тыс. жыхароў. 15 студзеня 1940 г.утвараецца Столінскі раён Пінскай вобласці.
Мірнае жыццё было перапынена ў 1941 годзе. ФАШЫСЦКАЯ АКУПАЦЫЯ доўжылася з 6 ліпеня 1941 года па 9 ліпеня 1944 года. Гітлераўцы знішчылі 13 767 мірных жыхароў. Супраць захопнікаў у Століне і раёне дзейнічалі падпольшчыкі, партызанскія брыгады "Советская Белоруссия" і брыгада спецыяльнага прызначэння пад камандаваннем С.П. Каплуна, партызаны ўкраінскіх злучэнняў С. а. Калпака і А. М. Сабурава. Раён быў вызвалены воінамі 397-й, 415-й, 212-й стралковых дывізій 61-й арміі 1-га Беларускага фронту.
8 студзеня 1954 года Столінскі і Давыд-Гарадоцкі раёны пасля скасавання Пінскай вобласці ўвайшлі ў склад Брэсцкай вобласці. 19 студзеня 1961 года Давыд-Гарадоцкі раён скасаваны, яго тэрыторыя далучана да Столінскага раёна.
Другім па велічыні населеным пунктам Столінскага раёна з'яўляецца г. Давыд-Гарадок. Ён размешчаны ў яго паўночнай частцы на рацэ Гарынь, у 36 км ад горада Століна, дзе пражывае 7 тыс.
З 15 студзеня 1940 года па 8 студзеня 1954 года горад Давыд-Гарадок быў раённым цэнтрам Пінскай, а з 8 студзеня 1954 года – Брэсцкай вобласці.
Давыд-Гарадок мае вельмі старажытную гісторыю. Ён узнік у пачатку 12 ст. як горад Кіеўскай Русі і ў 2000 г.адзначыў сваё 900-годдзе. Згадваецца ў гістарычных дакументах канца 14 ст. як горад Вялікага Княства Літоўскага, валоданне вялікіх князёў. З 1523 г.яго ўладальніцай была каралева Бона, з 1551 г. знаходзіўся ў складзе ардынацыі магнатаў Радзівілаў. Па некаторых звестках горад у свой час карыстаўся Магдэбургскім правам, меў свой герб.
Вялікая Айчынная вайна на Століншчыне
Барацьба з гітлераўскімі захопнікамі на зямлі Століншчыны ў перыяд Вялікай Айчыннай вайны 1941-45 гг. выяўлялася ў трох асноўных формах: дзеяннях рэгулярных частак Чырвонай Арміі пры абароне і вызваленні тэрыторыі Столінскага і Давыд-Гарадоцкага раёнаў, партызанскім руху і антыфашысцкім падполлі.
Раптоўнае напад фашысцкай Германіі, абстаноўка хаосу і блытаніны першых месяцаў вайны, адсутнасць баявога досведу стала прычынай таго, што абарончыя баі на тэрыторыі Століншчыны часткамі Чырвонай Арміі і партызанскіх атрадаў пацярпелі няўдачу.
Першыя баі з нямецка-фашысцкімі захопнікамі адбыліся ў ліпені 1941 года, які вялі чырвонаармейцы і чырвонафлотцы, што трапілі ў асяроддзе, у раёне вёскі Альшаны. Зводны атрад чырвонаармейцаў, супрацоўнікаў НКУС Пінскай вобласці і маракоў 6-й асобнай роты марской пяхоты Пінскай ваеннай флатыліі, Столінскі і Давыд-Гарадоцкі знішчальны батальёны спрабавалі атакаваць суперніка, але поспеху не мелі. У тых цяжкіх ліпеньскіх баях матросы, марскія пяхотнікі, памежнікі і міліцыянеры паказалі ўзоры стойкасці і гераізму, некаторыя з іх навечна засталіся ляжаць у нашай зямлі.
Першыя партызанскія атрады (Столінскі і Давыд-Гарадоцкі), арганізаваныя з ліку партыйна-савецкага і гаспадарчага актыву абодвух раёнаў у пачатку ліпеня 1941 г. пацярпелі няўдачу, а іх камандзіры В. Я. Ключанкоў і Н. А. Скарабагацька загінулі ў няроўнай барацьбе. Не выйшаў з варожага атачэння таксама і старшыня Столінскага райвыканкама Іван Лявонцьевіч Масленнікаў, які ўзначаліў Столінскі партызанскі атрад пасля гібелі В. Я. Ключанкова.
На тэрыторыі раёна дзейнічалі Столінскія падпольныя райкамы КП(б)Б (01.09.1943-16.02.1944) і ЛКСМБ (09.08.1943-01.03.1944), Давыд-Гарадоцкія падпольныя райкомы КП(б)4. 1943-12.02.1944) і ЛКСМБ (11.08.1943-12.02.1944), партызанскія брыгады імя Молатава, "Савецкая Беларусь", асобныя партызанскія атрады Давыд-Гарадоцкі і Столінскі.
Паводле дакументальных звестак раённыя цэнтры ― гарады Столін і Давыд-Гарадок ― былі акупаваныя нямецка-фашысцкімі войскамі 6 і 12 ліпеня 1941 года фактычна без абарончых баёў з боку Чырвонай Арміі.
З першых жа дзён акупацыі ўзняўся антыфашысцкі падпольны рух на Століншчыне. У раённым цэнтры і навакольных населеных пунктах яно пачало фармавацца яшчэ з восені 1941г. Падпольшчыкаў Століншчыны можна ўмоўна падзяліць на дзве групы - дарослых і моладзь. Арганізацыю дарослых узначалілі І. М. Барэйка, М. А. Абадоўскі і яго таварыш А. А. Салагуб. Прызнаным лідэрам моладзевага крыла падпольшчыкаў стаў сын І. М. Барэйка - Аляксандр. Менавіта вакол яго склаўся касцяк юных барацьбітоў: Іосіф Дзяжурка, Мікалай Піліпчук, Міхаіл Кавалец, Мікалай Крыж, Мікалай Якімаў, Іван Дзяркач і многія іншыя маладыя людзі са Століна і бліжэйшых вёсак.
У в. Рухча падполлем кіравалі браты Мікалай і Андрэй Дзікавіцкія, дзеянні якіх накіроўваў іх бацька Сяргей Іванавіч.
У лістападзе 1941 года ўсе трое былі арыштаваны і змешчаны ў Столінскую турму. Акрамя іх, у той час у турме знаходзіліся Аляксандр Яфрэмаў, былыя работнікі Столінскай міліцыі Міхаіл і Іван Наздрыны, Пётр Казлякоўскі з в. Цяслярка, былы літаратурны супрацоўнік раённай газеты "Сялянская праўда", камсамолец Мікалай Крыж, дэпутаты Рэчыцкага сельсавета Данііл Лібарац, старшыня Радчыцкага сельсавета Дзмітрый Лецко.
5 красавіка 1942 г. падпольшчыкі разам з іншымі зняволенымі здзейснілі ўцёкі з турмы. Хаваючыся ў лясах стварылі партызанскі атрад, які пасля аб'яднаўся са спецатрадам М.С. Корчака злучэння А. П. Брынскага і атрымаў назву атрад імя А. Неўскага, камандзірам якога стаў Сяргей Іванавіч Дзікавіцкі. Адной з буйных аперацый атрада стаў разгром у студзені 1943 г. нямецкага гарнізона ў в. Гарадная.
Калі над удзельнікамі антыфашысцкага падполля навісла пагроза раскрыцця і фізічнай расправы, многія з іх пайшлі ў лес да партызанаў і ўзначалілі створаныя імі партызанскія атрады.
Так, Аляксандр Барэйка ўзначаліў партызанскі атрад імя Кірава, які скрозь складаўся са столінцаў. Атрад уваходзіў у склад брыгады спецпрызначэння № 2, якой камандаваў кадравы афіцэр Чырвонай Арміі Сцяпан Паўлавіч Каплун. Месца дыслакацыі брыгады паўднёва-заходняя частка Століншчыны. У склад брыгады ўвайшлі яшчэ два партызанскія атрады, створаныя на базе падпольных ячэек: партызанскі атрад ім. М.У. Фрунзе пад камандаваннем Міхаіла Якаўлевіча Дзяжуркі (в. Бухлічы), партызанскі атрад ім. М. І. Кутузава пад камандаваннем Пятра Іванавіча Шумко (в. Вароні). Партызаны брыгады Каплуна сваімі настойлівымі мэтанакіраванымі падрыўнымі дзеяннямі на доўгі час паралізавалі рух эшалонаў суперніка на чыгунцы. Непасрэдную дапамогу ў разборцы чыгуначнага палатна аказвалі жыхары Бухліч, Вараней, Стругі, Рэчыцы.
У канцы 1942 года на базе антыфашысцкай падпольнай групы в. Альманы створаны партызанскі атрад ім. І.В. Сталіна пад камандаваннем Купрыяна Васільевіча Шубіча. У лістападзе 1943 г. атрад асабліва праявіў сябе падчас правядзення баявой аперацыі супраць нямецкіх і мадзьярскіх войскаў у раёне вёсак Вялікія Вікаравічы - Струга, у выніку праціўнік панёс вялікія страты. Пазней атрад паступіў у падпарадкаванне камандзіра Ровенскага партызанскага аб'яднання генерал-маёра У. А. Бегмы, які прызначыў камандзірам атрада Мікалая Іванавіча Куніцкага, а К. У. Шубіча яго намеснікам.
У студзені 1943 года столінскія падпольшчыкі прынялі актыўны ўдзел у падрыхтоўцы і ажыццяўленні аперацыі злучэння А. Сабурава з Жытомірскай вобласці па разгроме нямецкага гарнізона ў Століне. У выніку аперацыі 112 паліцэйскіх было ўзята ў палон, знішчана 17 нямецкіх афіцэраў, узарвалі спіртзавод, спалілі рэзідэнцыю гебітскамісара, вывелі са строю 20 аўтамашын.
У жніўні 1943 г. загадам штаба Пінскага партызанскага злучэння на базе атрадаў "Савецкая Беларусь" і імя М. І. Кутузава, брыгады імя У. М. Молатава створана партызанская брыгада "Савецкая Беларусь" пад камандаваннем Паўла Пятровіча Тамілава. Брыгада дзейнічала ў Давыд-Гарадоцкім і Столінскіх раёнах.
Пры стварэнні брыгады партызанскі атрад "Савецкая Беларусь" атрымаў новую назву - імя У.П. Чкалава пад камандаваннем Івана Ільіча Андрэева.
У лістападзе 1943г. на базе роты Алега Іванавіча Таранава створаны партызанскі атрад імя К.К. Ракасоўскага пад камандаваннем Таранава.
Трэцім атрадам у складзе брыгады стаў атрад ім. М. І. Кутузава пад камандаваннем Уладзіміра Мікалаевіча Галыбіна.
У 1944 г. брыгада налічвала ў сваім складзе 1027 чалавек, з іх 842 ураджэнца Століншчыны. Партызаны сумесна з падпольшчыкамі ў 1943 годзе ажыццявілі 16 буйных дыверсій у Століне і іншых населеных пунктах.
Партызаны атрадаў ім. К.К. Ракасоўскага і В. П.Чкалава паспяхова правялі баявыя аперацыі па разгроме варожых гарнізон у Аздамічах, Вялікім Малешаве, Альшанах, Рамлі, Лядцы, Хорску, Харомску і ў іншых вёсках раёна.
У ліпені і кастрычніку 1943 г. партызаны брыгады атрада «Савецкая Беларусь» сумесна з украінскімі партызанамі злучэння А. М. Сабурава двойчы прымалі ўдзел у разгроме нямецкіх гарнізонаў у Давыд-Гарадку, а таксама ў студзені 1944 г. разам з партызанамі.
У студзені 1944 года партызанская брыгада "Савецкая Беларусь" устанавіла сувязь з камандаваннем 61-й арміі 1-га Беларускага фронту і выконвала яго заданні. Сумесна з часткамі Чырвонай Арміі партызаны вялі баі ў вёсак Колбікі, Старына Давыд-Гарадоцкага і Іванава Слабада Тураўскага раёнаў.
16 лютага 1944 года партызанская брыгада "Савецкая Беларусь" злучылася з часткамі Чырвонай Арміі. З яе асаблівага складу былі створаны тры знішчальныя атрады: Столінскі ім. М.І. Кутузава пад камандаваннем В. Н. Галыбіна, Давыд-Гарадоцкі ім. К.К. Ракасоўскага пад камандаваннем А. І. Таранава і імя В. П. Чкалава пад камандаваннем І. І. Андрэева. Знішчальныя атрады праводзілі дыверсійную і разведвальную працу для Чырвонай Арміі.
Вызваленне Століншчыны (тады Столінскі і Давыд-Гарадоцкі раёны) праводзілася падчас Пінскай аперацыі, якая ў сваю чаргу з'яўлялася складовай часткай Беларускай наступальнай аперацыі пад назвай "Баграціён".
Горад Столін быў заняты часткамі 397-й стралковай дывізіі 89-га корпуса 61-й арміі 1-га Беларускага фронту раніцай 7 ліпеня 1944 г. пасля некалькіх дзён разлютаваных баёў. На полі бітвы склалі свае галовы дзясяткі воінаў дывізіі, у іх ліку і капітан А. І. Ульянаў. За вызваленне Століна аддалі свае жыцці некалькі раней у чэрвені 1944 г., звыш 60 байцоў і камандзіраў яшчэ аднаго злучэння 61-й арміі - 415-й стралковай дывізіі.
Ужо 7 ліпеня 1944 г. падраздзяленні 397-й стралковай дывізіі, пераследуючы праціўніка ў паўночным і паўночна-ўсходнім напрамках, вызвалілі ад ворага шэраг населеных пунктаў: в. Манькавічы, Белавуша, Дубянецкі Бор, Дубянец, Беражное, Вялікія і Малыя Ор.
У паўднёва-заходняй частцы Столінскага раёна паспяхова дзейнічалі падраздзяленні 212-й Крычаўскай стралковай дывізіі. Зламаўшы ўпартае супраціўленне ворага, ужо да зыходу 8 ліпеня яны вызвалілі дд.Нячатава, Калоднае, Фядоры, развіваючы наступ далей на Пінскім кірунку.
На працягу 7-12 ліпеня 1944 г. практычна ўся тэрыторыя Столінскага і былога Давыд-Гарадоцкага раёнаў была вызвалена ад нямецка-фашысцкіх акупантаў.
Вайна прынесла нашым землякам незлічоныя бедствы, людскія і матэрыяльныя страты. Да гэтага часу няма канчатковай лічбы, колькі было знішчана мірных жыхароў, колькі насельніцтва было вывезена на катаржныя работы, загінула ад непасільнай працы, голаду, холаду і хвароб ваеннага часу.
За гады вайны на тэрыторыі раёна загінула мірных жыхароў 13767 чалавек, не вярнулася з фронту 2432 салдата, пахавана1075 савецкіх воінаў і партызан, у т ч. 131 партызан і падпольшчык.
Сімваламі людскога гора і пакут на зямлі Століншчыны сталі такія месцы, як урочышчы Стасіна і Хіноўск, вёска Вароні, якая была спалена ў ноч з 14 на 15 лютага 1942 г. фашыстамі з часткай жыхароў. Нямецка-фашысцкія акупанты поўнасцю або часткова спалілі на тэрыторыі раёна 44 вёскі і хутары. Аб гэтых ахвярах, прынесеных на алтар Свабоды нашай Айчыны, мы заўсёды павінны захоўваць удзячную памяць.
Урочышча Стасіна
Месца памяці і смутку
З пачаткам Вялікай Айчыннай вайны Столінскі і Давыд-Гарадоцкі раёны (да 1961 г. было 2 раёны) былі акупаваны нямецкімі войскамі. З ліпеня 1941-га па ліпень 1944-га Століншчына знаходзілася пад прыгнётам нямецка-фашысцкіх захопнікаў. Акупацыя працягвалася 3 гады.
З першых дзён акупацыі ў г. Століне і г. Давыд-Гарадку фашысцкія ўлады стварылі гарнізоны з нямецкіх салдат і паліцэйскіх, зацвердзілі жандармерыю і мясцовую паліцыю. У задачы гэтых уладаў уваходзіла: падпарадкаваць мясцовае насельніцтва і прымусіць іх забяспечваць немцаў і Нямеччыну харчаваннем і лесам.
Ранняй вясной 1942 года немцы, рэалізуючы гітлераўскую праграму знішчэння яўрэяў, стварылі гета і сагналі ў яго ўсіх яўрэяў Століна і бліжэйшых вёсак. Вязнямі Столінскага гета аказаліся больш за 12 500 чалавек.
Умовы жыцця ў гета былі найцяжэйшымі. Вязняў утрымоўвалі ў невыноснай цеснаце. Штодня да 12 вязняў памірала толькі ад голаду, халады, здзекаў і хвароб.
Поўнае знішчэнне Столінскага гета адбылося 11 верасня 1942 года, напярэдадні яўрэйскага Новага года і вялікага праваслаўнага свята Усячэння галавы Прарока. Раніцай усіх габрэяў сагналі на Рынкавую плошчу, акружаную больш за 200 паліцаямі. Людзей выстройвалі партыямі па тысячы чалавек і калонай адводзілі на растрэл ва ўрочышчы Стасіна. Знясіленых паліцаі адцягвалі ўбок і дабівалі. Целы забітых збіралі на вазы і адвозілі да месца масавага растрэлу.
Брацкай магілай для мірных жыхароў стаў вялізны катлаван памерам 300 на 100 метраў і глыбінёй да 10 метраў, які быў выкапаны да пачатку вайны толькі пад будаўніцтва сакрэтнага аэрадрома.
Перад катлаванам напаўжывым людзям загадвалі цалкам распрануцца і паасобку скласці адзенне і абутак. Потым іх спускалі ў яму, прымушалі легчы радамі галавой уніз, і салдаты СС хадзілі па целах і забівалі іх з аўтаматаў. Такім зверскім спосабам, за тры-чатыры дні, былі забітыя ўсе вязні Столінскага гета - каля 8000 чалавек. Сотні людзей былі пахаваны ў гэтым катлаване жыўцом. Тых, каму і ўдавалася ўцячы або параненаму выбрацца ноччу з ямы, знаходзілі і забівалі. Гавораць, што зямля тут яшчэ дыхала некалькі дзён….
архіўныя крыніцы нскага гета і горада Століна, у тым ліку 8000 яўрэяў, 4500 рускіх і беларусаў. З іх: 5332 мужчыны, 3620 - жанчын і 3548 дзяцей.
Расстрэлы і пахаванні мірных жыхароў раёна, савецкіх актывістаў, мясцовых падпольшчыкаў, прыхільнікаў савецкай улады праводзіліся да 1944 года, аж да вызвалення раёна ад акупантаў.
У 1969 годзе на месцы агульнага пахавання рускіх і беларусаў быў пастаўлены абеліск, а ў 1992 годзе ўстаноўлены помнік - скульптурная кампазіцыя "Журботныя жанчыны".
У кастрычніку 1993 года Кіеўскай іудзейскай абшчынай дадаткова на месцы расстрэлу яўрэйскага насельніцтва быў устаноўлены помнік у выглядзе раскрытай кнігі.
У 2021 годзе скульптурная кампазіцыя была абноўлена і на месцы масавага расстрэлу дадаліся новая кампазіцыя і інфармацыйная група стэндаў, якія разам звязалі ўвесь комплекс.
Ідэя праекта гэтага комплексу належыць архітэктару раёна Кузьмічу Леаніду Мікалаевічу.
Нас сустракае бетонная пліта, на якой увекавечаны словы Роберта Раждзественскага «ПРАЗ ГОДА, ПРАЗ СТАГОДДЗЯ – ПАМЯТАЕЦЕ…».
Другая частка ўзята з архіўнага дакумента 1945 года:
На гэтым месцы з верасня 1942 па ліпень 1944 г. нямецка-фашысцкімі захопнікамі іх памагатымі было расстраляна 12500 мірных жыхароў. З іх: 5332 - мужчын, 3620 - жанчын і 3548 - дзяцей...
І трэцяя - гэта зварот да нас, цяпер якія жывуць і будучым пакаленням: Памятайце! Ахвярам - неўміручасць
Карнікам і якія здрадзілі памяць - пагарда…
Адначасова звязваюць увесь комплекс, які складаецца з двух помнікаў, мужчынскія, жаночыя і дзіцячыя рукі, абвітыя калючым дротам і якія цягнуцца да неба. Гэта вельмі сімвалічна, гэта як просьба, як просьба да нас, якія цяпер жывуць: Не забывайце, каб не паўтарылася…
У цяперашні час, дадзенае пахаванне ўнесена ў Аўтаматызаваны банк дадзеных "Кніга памяці" Рэспублікі Беларусь, як пахаванне ахвяр вайны №4625. Колькасць пахаваных - 12500 чалавек.
У паваенны час пачалося аднаўленне разбураных населеных пунктаў. Адкрываліся новыя прамысловыя прадпрыемствы, а пасля меліярацыі значна павялічыліся сельскагаспадарчыя плошчы. Важныя змены, звязаныя са скасаваннем Пінскай вобласці, адбыліся ў 1954 годзе. Тады ж Столінскі і Давыд-Гарадоцкі раёны ўвайшлі ў склад Брэсцкай вобласці. Праз сем гадоў яны былі аб'яднаныя ў адну адміністрацыйную адзінку.
ІНТЭРНЭТ РЭСУРСЫ
